Przewaga kontraktowa - ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowe

Przewaga kontraktowa — regulacja prawna

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi została przygotowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Cel regulacji przewagi kontraktowej

Zgodnie z uzasadnieniem projektu: Podstawowym celem nowego prawa jest skuteczne rozwiązywanie sporów pomiędzy dostawcami, a odbiorcami produktów spożywczych i rolnych. Przewaga kontraktowa występuje wtedy, gdy istnieje między nimi znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym i jednocześnie słabsza ze stron nie ma wystarczających możliwości sprzedaży lub kupna produktów rolnych lub spożywczych od innych przedsiębiorców. Przedsiębiorca, który ma uzasadnione podejrzenia stosowania wobec niego praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową może złożyć zawiadomienie do UOKiK.

Wejście w życie ustawy o przewadze kontraktowej

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi wchodzi w życie z dniem 12 lipca 2017 roku. Należy jednak pamiętać, że przepisy o pisemności umów (tj. zmiany do ustawy o ARR) weszły w życie już 11 lutego 2017 roku. 

Kontrowersje wokół ustawy 

Branża rolno-spożywcza niemal jednym głosem krytycznie ocenia nową regulację. Główne zastrzeżenia skierowane są względem niejasnych pojęć, takich jak «dobre obyczaje», które to de facto determinują czy przedsiębiorca narusza ustawę i podlega karze. Ogromne kontrowersje budzi również wymóg współczynnikowego określenia ceny. W ocenie punktów skupu regulacja jest oderwana od rzeczywistości i stanowi wyłącznie mechanizm wybiórczego karania wybranych przedsiębiorców. 

Przewaga kontraktowa co to takiego ?

Czy jest przewaga kontraktowa ?

Przewaga kontraktowa jest relacją jaka występuje między podmiotami handlującymi produktami rolnymi lub spożywczymi (nabywca-dostawca). Przewaga kontraktowa występuje w dwóch odmianach:

• Przewaga kontraktowa nabywcy:
  • to sytuacja nabywcy względem dostawcy, w której dla dostawcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości zbycia produktów rolnych lub spożywczych do innych nabywców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść nabywcy.
• Przewaga kontraktowa dostawcy:
  • dostawcy względem nabywcy, w której dla nabywcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości nabycia produktów rolnych lub spożywczych od innych dostawców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść dostawcy.

Samo posiadanie przewagi kontraktowej względem innego podmiotu jest dozwolone i nie podlega karze. Zakazane jest jednak nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej. 

Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej

Wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest :

• sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz 
• zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes.

Przykłady nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej

Ustawa przedstawia otwarty katalog przykładów, uznając za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej:

• nieuzasadnione rozwiązanie umowy lub zagrożenie rozwiązania umowy,
• przyznanie wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
• uzależnianie zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy,
• nieuzasadnione wydłużanie terminów płatności za dostarczone produkty rolne lub spożywcze.

Przewaga kontraktowa — zastosowanie ustawy

Kiedy stosujemy ustawę o przewadze kontraktowej ?

Ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi stosuje się do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych, jeżeli:

• łączna wartość obrotów między nimi w roku wszczęcia postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową lub w którymkolwiek z 2 lat poprzedzających rok wszczęcia postępowania przekracza 50 000 zł oraz
• obrót nabywcy albo dostawcy, który stosował praktykę nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową przekracza 100 000 000 zł.

Kiedy nie stosujemy ustawy o przewadze kontraktowej ?

Ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi nie stosuje się:

• dostaw bezpośrednich,
• gdy dostawca zbywa produkty rolne lub spożywcze nabywcy mającemu formę spółdzielni, 
• gdy dostawca będący członkiem:
  • grupy producentów rolnych sprzedaje produkty rolne lub spożywcze do grupy producentów rolnych,
  • wstępnie uznanej grupy producentów owoców i warzyw za organizację producentów owoców i warzyw sprzedaje owoce lub warzywa członkom tej grupy,
  • uznanej organizacji producentów owoców i warzyw  sprzedaje owoce lub warzywa członkom tej organizacji.

Postępowanie w przedmiocie przewagi kontraktowej

Zawiadomienie o nieuczciwym wykorzystywania przewagi kontraktowej

Każdy dostawca albo nabywca może zgłosić Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako Prezes UOKiK) zawiadomienie o podejrzenia stosowania wobec niego praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Zawiadomienie zawiera w szczególności opis stanu faktycznego, uprawdopodobnienie naruszenia. Do zawiadomienie dołącza się wszelkie dokumenty, które mogą stanowić dowód naruszenia przepisów Ustawy. 

Postępowanie wyjaśniające w sprawach przewagi kontraktowej

W razie gdy okoliczności wskazują na możliwość naruszenia przepisów Ustawy, Prezes Urzędu może wszcząć z urzędu, w drodze postanowienia, postępowanie wyjaśniające. Może mieć ono na celu w szczególności wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie przepisów Ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Postępowanie wyjaśniające nie powinno trwać dłużej niż 4 miesiące, a w sprawach szczególnie skomplikowanych - nie dłużej niż 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

Postępowanie w sprawach przewagi kontraktowej

Postępowanie w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową wszczyna się z urzędu w drodze postanowienia, o czym zawiadamia strony postępowania. Przedsiębiorcy są obowiązani do przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie Prezesa Urzędu w zakresie i terminach wskazanych w żądaniu. Każdy ma prawo składania, na piśmie, wyjaśnień dotyczących istotnych okoliczności sprawy. Postępowanie powinno być zakończone nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

Kontrola w trakcie postępowania w przedmiocie przewagi kontraktowej

W toku postępowania u każdego przedsiębiorcy może być przeprowadzona kontrola w zakresie objętym postępowaniem przez upoważnionego pracownika Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub Inspekcji Handlowej (dalej jako kontrolujący).   

W celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie kontrolujący ma prawo:

• wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu kontrolowanego;

• żądania udostępniania akt, ksiąg, pism, dokumentów, korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną, informatycznych nośników danych, innych urządzeń zawierających dane informatyczne lub systemów informatycznych, w tym systemów informatycznych będących własnością innego podmiotu, zawierających dane kontrolowanego związane z przedmiotem kontroli w zakresie, w jakim kontrolowany ma do nich dostęp;

• sporządzania notatek z materiałów i korespondencji;

• żądania sporządzenia przez kontrolowanego kopii lub wydruków materiałów, korespondencji oraz informacji zgromadzonych na nośnikach, w urządzenia lub w systemach;

• żądania od kontrolowanego lub osób przez niego upoważnionych ustnych wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, udostępnienia i wydania przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie.

Kontrolujący może korzystać z pomocy funkcjonariuszy innych organów kontroli państwowej lub Policji. Kontrolowany zapewnia, w miarę możliwości, samodzielne, zamknięte pomieszczenie, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia kontroli, miejsce do przechowywania dokumentów i przedmiotów, udostępnia środki łączności, którymi dysponuje.

Przewaga kontraktowa — decyzja UOKIK

W przypadku stwierdzenia naruszenia Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu praktyki za nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową, w której nakazuje zaniechanie stosowania tej praktyki. W razie stwierdzenia naruszenia strona może zobowiązać się do podjęcia lub zaniechania określonych działań w celu zakończenia naruszenia lub usunięcia jego skutków.

Prezes Urzędu może nadać rygor natychmiastowej wykonalności decyzji w całości lub części, jeżeli stosowane praktyki zagraża dalszemu funkcjonowaniu przedsiębiorcy, w stosunku do którego strona postępowania wykorzystywała przewagę kontraktową.

Od decyzji Prezesa Urzędu przysługuje odwołanie do sądu ochrony konkurencji i konsumentów, w terminie miesiąca od dnia jej doręczenia.  

Wysokość kary (przewaga kontraktowa)

Prezes UOKiK może nałożyć na dostawcę albo nabywcę karę pieniężną w wysokości nie większej niż 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Brak umyślności dostawcy lub nabywcy nie zwalnia go z odpowiedzialności. Kara nakładana jest w drodze decyzji administracyjnej, która podlega zaskarżeniu do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK).

Jak obliczyć obrót (przewaga kontraktowa)

Obrót, który stanowi podstawę do wyliczenia kary, oblicza się jako sumę:

• przychodów wykazanych w rachunku zysków i strat - w przypadku dostawcy albo nabywcy, sporządzającego taki rachunek na podstawie przepisów o rachunkowości,
• przychodów wykazanych w rocznym sprawozdaniu finansowym równoważnym do rachunku zysków i strat sporządzanym na podstawie przepisów o rachunkowości lub w innym dokumencie podsumowującym przychody w roku obrotowym,
• udokumentowanych przychodów uzyskanych w roku obrotowym.

W przypadku gdy dostawca albo nabywca nie dysponuje przed wydaniem decyzji danymi finansowymi niezbędnymi do ustalenia obrotu za rok obrotowy poprzedzający rok nałożenia kary, Prezes UOKiK nakładając karę pieniężną uwzględnia obrót osiągnięty przez tego dostawcę albo nabywcę w roku obrotowym poprzedzającym ten rok. 

Czynniki mającej wpływ na wymiar kary (przewaga kontraktowa)

Prezes UOKiK wymierzając karę bierze pod uwagę następujące czynniki:

• okres, stopień oraz skutki rynkowe naruszenia przepisów ustawy,
• wpływ naruszenia na przebieg i termin zakończenia postępowania,
• skutki rynkowe niewykonania decyzji, postanowień i wyroków,
• okoliczności łagodzące:
  • dobrowolne usunięcie skutków naruszenia,
  • zaniechanie przez dostawcę albo nabywcę, z własnej inicjatywy, stosowania praktyki nieuczciwie wykorzystującej przewagę kontraktową przed wszczęciem postępowania lub niezwłocznie po jego wszczęciu,
  • podjęcie z własnej inicjatywy działań w celu zaprzestania naruszenia lub usunięcia jego skutków,
  • współpraca z Prezesem UOKiK w toku postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania,
• okolicznościami obciążające:
  • umyślność naruszenia i dokonanie uprzednio podobnego naruszenia.