Przepisy specustaw uchwalanych w związku z pandemią COVID-19 znacząco oddziałują na rynek pożyczek krótkoterminowych. Przypomnijmy, że od 1 kwietnia 2020 obniżono wysokość maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, a także rozciągnięto zakaz rolowania kredytu w okresie 120 dni na podmioty powiązane kapitałowo.
Najnowszy projekt tzw. Tarczy 3.0, czyli (ustawy z dnia 30.04.2020 o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2), przyjęty przez Sejm przewiduje penalizację windykacji należności wynikających m.in. z umów kredytu konsumenckiego, jeżeli żądane kwoty odsetek lub kosztów pozaodsetkowych przekraczają przyjęte ustawowo progi. Konstrukcja znamion przepisu oraz bardzo niejasne przepisy intertemporalne budzą jednak szereg wątpliwości co do zakresu zastosowania uchwalonych przepisów. Wskazać należy, że
- Ustawa kwalifikuje jako przestępstwo żądanie kosztów pozaodsetkowych wynoszących co najmniej dwukrotność MPKK (maksymalne pozaodsetkowe kosztów kredytu) albo żądanie odsetek wynoszących co najmniej dwukrotność odsetek maksymalnych.
- Żądane koszty lub odsetki muszą wynikać z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem zwrotu.
- Sprawcą przestępstwa może być każdy, kto żąda zapłaty kosztów lub odsetek, o których mowa wyżej, w zamian za udzielone świadczenie pieniężne. Może to sugerować, że ocenie ustawodawcy sprawcą może być wyłącznie podmiot, który udzielił osobie fizycznej świadczenia pieniężnego, a zatem pożyczkodawca czy kredytodawca, a nie np. pracownicy firmy windykacyjnej, której zlecono odzyskanie długu. Z drugiej strony możliwa jest też interpretacja odmienna, zgodnie z którą możliwe będzie ściganie każdego, kto żąda zapłaty nadmiernych kosztów lub odsetek, wynikających z umowy pożyczki czy kredytu, naliczonych w zamian za udzielenie konsumentowi świadczenia pieniężnego. Przyjmując drugą interpretację sprawcą przestępstwa może być zatem np. windykator terenowy, pracownik infolinii, osoba podpisująca wezwanie do zapłaty czy podpisująca pozew.
- Ustawa nie precyzuje formy i okoliczności penalizowanego żądania – może to być zatem forma ustna (rozmowa bezpośrednia czy telefoniczna), pisemna czy mailowa.
- Przestępstwo „bezprawnej windykacji” będzie zagrożone karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
- Przepisy intertemporalne przewidują zastosowanie Ustawy do czynów popełnionych po wejściu w życie Ustawy. Ustawa (w przedmiotowym zakresie) wchodzi w życie w ciągu 14 dni od dnia ogłoszenia.
- Ustawa penalizować będzie także żądanie zapłaty kosztów albo odsetek wynikających z umów pożyczek zawartych przed wejściem w życie Ustawy, jeżeli wysokość kosztów lub odsetek przekracza poziomy dozwolone w dniu wejścia w życie tzw. Tarczy 2.0, tj. od dnia 1 kwietnia 2020 roku. . Brzmienie omawianych przepisów intertemporalnych nie jest jasne i skłania ku odmiennym, możliwym interpretacjom:
- Ustawa umożliwia karanie żądania zapłaty kosztów i odsetek wynikających z umowy pożyczki sprzed 1.04.2020, jeżeli umowa przewidywała koszty albo odsetki wyższe niż dozwolone na mocy Tarczy 2.0. Jednakże przekroczenie poziomów z tarczy 2.0 jedynie umożliwia zastosowanie przepisów Ustawy, natomiast warunkiem odpowiedzialności karnej jest dwukrotne przekroczenie MPKK albo odsetek maksymalnych na mocy przepisów ustawy o kredycie konsumenckim („UKK”) sprzed Tarczy 2.0, tj. dwukrotne przekroczenie MPKK ≤ (K × 25%) + (K × n/R × 30%).
- Ustawa zakazuje żądania kosztów albo odsetek dwukrotnie przekraczających poziomy dopuszczalne na mocy Tarczy 2.0. nawet w odniesieniu do umów sprzed 1.04.2020.
Niestety uzasadnienie Ustawy bardzo zdawkowo porusza wątek zastosowania przepisów intertemporalnych do umów sprzed 1.04.2020. W konsekwencji nie można jednoznacznie stwierdzić, czy Ustawa będzie penalizować żądanie spłaty długów wynikających z umów zawartych przed 1.04.2020, jeżeli wysokość żądanych kosztów pozaodsetkowych przekroczy dwukrotnie niższy poziom MPKK ≤ (K × 15%) + (K × n/R × 6%).
Z ostrożności należałoby zatem przyjąć, że w razie wejścia w życie Ustawy organy ścigania mogą ścigać za żądanie od konsumentów spłaty kosztów pozaodsetkowych przekraczających dwukrotność MPKK obowiązujących na mocy Tarczy 2.0 od 1 kwietnia 2020, nawet jeśli wynikają z umów zawartych przed 1.04.2020.
