Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców zwrócił się do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o wydanie objaśnienia prawnego w zakresie możliwości samodzielnego badania trzeźwości pracowników przez pracodawców licząc na to, że przychyli się on do stanowiska Rzecznika dopuszczającego taką kontrolę, z uwagi na ciążący na pracodawcy obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu pracy.
Minister miał udzielić odpowiedzi na dwa postawione przez Rzecznika pytania:
- Czy obecne przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dopuszczają samodzielną kontrolę trzeźwości pracowników przez pracodawców, w tym kontrolę prewencyjną?
- Czy informacja o stanie trzeźwości jest daną osobową o stanie zdrowia, w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy?
Resort pracy w odpowiedzi na wniosek stwierdził, że ze względu na zakres pytań nie może samodzielnie wydać objaśnienia prawnego. W jego ocenie odpowiedź na pierwsze pytanie powinna być udzielona przy udziale Ministra Zdrowia, do którego właściwości należy ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Z kolei drugie pytanie wymaga wykładni art. 9 RODO, a więc powinno być rozstrzygnięte razem z Ministrem Cyfryzacji odpowiedzialnym za kwestie danych osobowych.
Ministerstwo przedstawiło jednocześnie swoje stanowisko w przedmiocie powyższych zagadnień, wskazując, że kontrola trzeźwości może odbywać się z inicjatywy samego pracownika bądź pracodawcy. Zasadniczo jest one zgodne z wyjaśnieniami zamieszczonymi na stronie UODO.
kontrola trzeźwości z inicjatywy pracownika
Resort pracy uznaje informacje o stanie trzeźwości pracownika za informacje o jego stanie fizjologicznym, a więc dane dotyczące stanu zdrowia, objęte szczególną ochroną w myśl art. 9 RODO. Zgodnie z art. 221b § 1 Kodeksu pracy, takie dane mogą być przetwarzane przez pracodawcę jedynie w przypadku gdy:
- pracownik wystąpi z inicjatywą przekazania tych danych,
- pracownik udzieli pracodawcy wyraźniej zgody na przetwarzanie tych danych.
Pracodawca nie może więc zwrócić się do pracowników z prośbą o wyrażenie zgody na poddanie się losowej kontroli trzeźwości.
kontrola trzeźwości z inicjatywy pracodawcy
Ministerstwo widzi w obecnym stanie prawnym możliwości badania trzeźwości pracowników z inicjatywy pracodawcy. Uznaje on art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi za przepis szczególny w stosunku do art. 221b § 1 Kodeksu pracy, który umożliwia pracodawcy zainicjowanie kontroli trzeźwości. Uprawnienia pracodawcy ograniczać mają się jednak tylko do żądania przeprowadzenia badania trzeźwości pracownika przez odpowiednie organy uprawnione do ochrony porządku publicznego (najczęściej będzie to Policja). Nie może więc on samodzielnie przeprowadzić badania alkomatem lub skorzystać z pomocy firmy ochroniarskiej.
Co więcej, żądanie przeprowadzenia kontroli trzeźwości może nastąpić tylko w razie uzasadnionego podejrzenia co do nietrzeźwości pracownika. Wykluczona jest więc tzw. prewencyjna kontrola trzeźwości, w tym w sektorach o podwyższonych standardach bezpieczeństwa np. budownictwie czy transporcie.
Ministerstwo nie wyraziło przy tym swojej opinii w przedmiocie możliwości stosowania w takim przypadku art. 9 ust 2 lit b RODO, który znosi zakaz przetwarzania tzw. „danych wrażliwych” w przypadku gdy przetwarzanie to jest niezbędne do wypełniania obowiązków i wykonywania szczególnych praw przez administratora lub osobę, której dane dotyczą m.in. w dziedzinie prawa pracy. Możliwość powoływania się przez pracodawców na ten przepis sugerował Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Pracodawca ze względu na ciążący na nim obowiązek dbania o bezpieczne i higieniczne warunki pracy, mógłby przeprowadzać kontrolę trzeźwości pracowników samodzielnie i bez konieczności uzyskania w tym zakresie ich zgody.
Na objaśnienie prawne, które ma przesądzić o możliwości przeprowadzania samodzielnej kontroli trzeźwości przez pracodawców, będziemy musieli jeszcze poczekać. Nadzieje na uregulowanie obecnej sytuacji bez wprowadzenia zmian w prawie są jednak coraz mniejsze. W mojej ocenie, dotychczas wyrażone stanowiska UODO i resortu pracy są zbyt stanowcze i nie biorą pod uwagę skali problemu nietrzeźwości w pracy i związanych z tym zagrożeń. Oczywistym jest, że pracownicy mają prawo do poszanowania swojej prywatności i godności w miejscu pracy. Wartości te nie powinny być jednak chronione kosztem zagrożenia życia i zdrowia.
