Całkowite zawieszenie eksmisji lokatorów, w tym osób zajmujących mieszkania bez jakiegokolwiek tytułu prawnego, został wprowadzony w trakcie tzw. pierwszej fali pandemii przepisem art. 15zzu ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Choć podyktowany względami humanitarnymi, zakaz w obecnej postaci jest szeroko krytykowany tak przez przedsiębiorców trudniących się zawodowo wynajmem mieszkań, wierzycieli chcących uzyskać zaspokojenie roszczeń w drodze egzekucji nieruchomości, jak i osoby fizyczne, które np. muszą mieszkać obok uciążliwych sąsiadów.
Zakaz eksmisji, który obowiązuje bezterminowo od ponad 18 miesięcy, tj. aż do odwołania stanu epidemii, został wprowadzony niemal bez wyjątków i dotyczy wszelkiego rodzaju podstaw do przeprowadzenia eksmisji, np. orzeczeń sądowych, na podstawie umów najmu okazjonalnego, eksmisji uciążliwego lokatora, eksmisji w postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym nieruchomości. W rezultacie, właściciele mieszkań zostali de facto pozbawieni jakiejkolwiek ochrony prawnej, a nierzadko zmuszeni do ponoszenia opłat za osoby zajmujące należące do nich lokale. Sytuacja ta skłoniła Rzecznika Praw Obywatelskich, aby zwrócić się do Prezesa Rady Ministrów o wprowadzenie niezbędnych zmian w ustawie, łagodzących skutki wprowadzonego zakazu.
Jak wskazał RPO w treści wystąpienia, negatywne skutki ekonomiczne pandemii dotknęły także osoby będące właścicielami mieszkań. Tymczasem zakaz eksmisji, chroniący osoby zajmujące cudze mieszkania bez tytułu prawnego, także te niewnoszące opłat związanych z korzystaniem z lokalu, pozbawia ochrony prawnej właścicieli mieszkań. Właściciele są zobowiązani nie tylko do znoszenia sytuacji, w której nie mogą usunąć z lokalu osoby zajmującej ich mieszkanie bez tytułu prawnego, ale zmuszeni zostali również niejako do „kredytowania” takich osób w przypadku, gdy nie wnoszą one opłat związanych z utrzymaniem i korzystaniem z mieszkania. Zdaniem RPO, choć nie kwestionuje on samej idei ograniczenia eksmisji w czasie pandemii, dalsze bezterminowe utrzymywanie tak szeroko określonego zakazu eksmisji z lokali mieszkalnych może pozostawać w sprzeczności z wartościami konstytucyjnymi (art. 64 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
RPO zwrócił się do Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem o zajęcie stanowiska w sprawie i przedstawienie zmian legislacyjnych, uwzględniających realia rynku najmu oraz kwestie prawa własności.
