Kwestia, którą rozstrzygnął analizowanej uchwale siedmiu sędziów Sąd Najwyższy, stanowiła zagadnienie prawne przedstawione we wniosku Pierwszego Prezesa SN o dokonanie tzw. abstrakcyjnej wykładni przepisów prawa ubezpieczeń społecznych określających zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym. Konieczność dokonania takiej wykładni prawa, wynikała ze znacznych rozbieżności interpretacyjnych występujących w orzeczeniach Sądu Najwyższego, związanych z kwestią, czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, jakim została objęta - na swój wniosek złożony przed rozpoczęciem korzystania z prawa do zasiłku macierzyńskiego - osoba prowadząca pozarolniczą działalność, ustaje w związku z rozpoczęciem pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego, czy też trwa ono w sposób nieprzerwany przez cały okres pobierania tego świadczenia, po czym jest kontynuowane, chyba, że w międzyczasie wystąpi którakolwiek z okoliczności wymienionych w art. 14 ust. 2 u.s.u.s. (przepis ten określa 3 grupy przypadków, w których ustaje dobrowolne ubezpieczenie chorobowe). W zakresie tego samego stanu prawnego, ze względu na nieprecyzyjne sformułowania, które zostały użyte w treści przepisów, zarysowały się trzy różne linie orzecznicze:
- Według pierwszego stanowiska, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje z chwilą nabycia przez nią prawa do zasiłku macierzyńskiego, skutkiem czego osoba prowadząca pozarolniczą działalność jest wyłączona z tego ubezpieczenia co najmniej przez okres równy okresowi pobierania zasiłku macierzyńskiego. W następstwie takiego stanu rzeczy osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego zamierza korzystać z ochrony, jaką zapewnia osobom zainteresowanym ubezpieczenie chorobowe, powinna złożyć nowy wniosek o objęcie jej (ponownie) ubezpieczeniem chorobowym. Co istotne, ze względu na uwarunkowania wynikające z art. 14 ust. 1 i 1a u.s.u.s. złożenie przedmiotowego wniosku staje się skuteczne nie wcześniej, niż pierwszego dnia po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego. W konsekwencji "przymusowa przerwa" w ubezpieczeniu chorobowym osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, spowodowana korzystaniem przez nią z prawa do zasiłku macierzyńskiego, prowadzi do sytuacji, w której nie jest zachowana ciągłość ubezpieczenia chorobowego, co może mieć istotne znaczenie przy ubieganiu się osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w przyszłości o dalsze świadczenia finansowane z ubezpieczenia chorobowego (np. o zasiłek chorobowy), jak również może wpływać na sposób ustalania wysokości świadczeń zasiłkowych.
- Zgodnie z drugim wariantem orzeczniczym, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność wcale się nie kończy z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale ustaje dopiero w momencie zaprzestania korzystania z tego świadczenia. Jest tak dlatego, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe uzyskuje, w rozumieniu art. 13 pkt 13 u.s.u.s., status prawny obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego na okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, który ustawodawca kwalifikuje – na zasadzie fikcji prawnej – jako okres opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe (art. 14 ust. 3 u.s.u.s.). po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego „przejściowe” podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego kończy się, co wymaga złożenia przez osobę zainteresowaną wniosku o ponowne objęcie jej adekwatnym tytułem podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
- Wreszcie wedle trzeciego poglądu, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, zainicjowane wnioskiem złożonym przed rozpoczęciem pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie ustaje ani z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ani z chwilą zakończenia korzystania z tego świadczenia i trwa w sposób nieprzerwany.
W uchwale siedmiu sędziów z dnia 11 lipca 2019 r. Sąd Najwyższy opowiedział się za pierwszym z opisanych stanowisko orzeczniczych. W ocenie SN, przepisy prawa ubezpieczeń należy interpretować w sposób ścisły. Sąd zauważył i zasygnalizował wadliwość konstrukcji przepisów w omawianym zakresie, co jednakże nie pozwala, w ocenie SN, na przyjęcie interpretacji zgodnie z którą, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą trwa nadal w okresie pobierania przez tą osobę zasiłku macierzyńskiego. Sąd Najwyższy wskazał wprost na mankamenty redakcyjne ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych spowodowane jej licznymi nowelizacjami, ale podkreślił jednocześnie, że sądy nie mogą zastępować ustawodawcy w wykonywaniu działalności prawotwórczej i przez określone interpretacje przepisów ,,poprawiać” wadliwej legislacji.
Co to oznacza w praktyce? Osoby prowadzące działalność gospodarczą po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, powinny złożyć odpowiednie deklaracje w sprawie wznowienia ubezpieczenia i opłacić składkę. Jednakże, jak podkreślił sędzia Józef Iwulski, Prezes SN – Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, ZUS ma obowiązek pouczyć osoby prowadzące działalność o tej konieczności, po to, aby nie wpadły w „próżnię prawną”, gdy już nie są ubezpieczone z tytułu zasiłku, ale utraciły też tytuł ubezpieczenia od działalności pozarolniczej.
