Przesłanki stosowania przepadku przedsiębiorstwa
Na podstawie przepisów polskiego prawa, przepadek przedsiębiorstwa może być orzeczony wyłącznie w przypadku spełnienia wszystkich poniższych przesłanek:
- skazanie sprawcy za przestępstwo,
- osiągnięcie przez sprawcę z tego przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyści majątkowej znacznej wartości,
- wykorzystanie przedsiębiorstwa do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści.
W przypadku spełnienia powyższych przesłanek sąd może orzec:
- przepadek przedsiębiorstwa, jeżeli stanowi ono własność skazanego sprawcy przestępstwa,
- w pozostałych przypadkach – przepadek równowartości przedsiębiorstwa.
W razie istnienia współwłasności kilku osób do przedsiębiorstwa, przepadek orzeka się z uwzględnieniem woli i świadomości każdego ze współwłaścicieli i w ich granicach.
Orzeczenie przepadku przedsiębiorstwa jest co do zasady dopuszczalne za każde przestępstwo, albowiem przepisy nie ograniczają katalogu przestępstw, w których stosowanie przepadku jest możliwe.
Nie ulega jednak wątpliwości, iż w praktyce orzekanie przepadku przedsiębiorstwa następuje w sprawach o poważne przestępstwa, na co wskazuje wymóg osiągnięcia z przestępstwa korzyści majątkowej znacznej wartości (a więc przekraczającej 200 000 złotych) oraz fakt, by przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. W literaturze prawniczej wskazuje się, że przepadek przedsiębiorstwa może być stosowany w szczególności w przypadku skazania za przestępstwo oszustwa, prania brudnych pieniędzy czy przestępstwa przeciwko interesom fiskalnym Skarbu Państwa.
Przesłanka osiągnięcia korzyści majątkowej podlega szerokiej interpretacji. W orzecznictwie dominuje pogląd, iż może być ona osiągnięta przez sprawcę bezpośrednio lub pośrednio, i stanowi ona każde przysporzenie majątku sobie lub innej osobie albo uniknięcie w nim strat, za wyjątkiem sytuacji, gdy korzyść taka przysługuje sprawcy lub innej osobie zgodnie z istniejącą w chwili czynu legalną więzią prawną. Korzyść majątkowa obejmuje również dochody i pożytki, jakie zostały osiągnięte z przedsiębiorstwa.
Wyłączenie przepadku przedsiębiorstwa
Przepisy prawa polskiego formułują kilka sytuacji, w których orzekanie przepadku przedsiębiorstwa jest wyłączone.
Przepadku przedsiębiorstwa nie orzeka się, jeżeli:
- byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa, stopnia zawinienia oskarżonego lub motywacji i sposobu zachowania się właściciela przedsiębiorstwa,
- jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem lub wartość ukrytej korzyści nie jest znaczna wobec rozmiaru działalności przedsiębiorstwa.
Ponadto, sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa także w innych, szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy byłby on niewspółmiernie dolegliwy dla właściciela przedsiębiorstwa.
Przepadek przedsiębiorstwa stanowi wysoce dolegliwy instrument prawny, który może być orzeczony wyłącznie przez sąd w przypadku skazania za przestępstwo, z którego sprawca, chociażby pośrednio, odniósł korzyść majątkową znacznej wartości (powyżej 200 000 zł). Przepadek może być orzeczony wyłącznie w sytuacji, w której zostanie udowodnione, że przedsiębiorstwo służyło do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Przepadek może być zastosowany w formie przepadku przedsiębiorstwa, a więc pozbawienia sprawcy przestępstwa tytułu własności do tego przedsiębiorstwa, bądź w formie przepadku pieniężnej równowartości przedsiębiorstwa, gdy nie stanowi ono własności sprawcy, lecz osób trzecich.
