Wywodzący się z amerykańskiej kultury prawnej termin ,,sygnalista” (whistleblower”) oznacza osobę zgłaszającą nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji o charakterze finansowym czy korporacyjnym. Z oczywistych względów taka osoba narażona była zwykle na negatywne konsekwencje ze strony pracodawcy, co przełożyło się na potrzebę prawnego uregulowania ochrony takich osób w związku z dokonanym zgłoszeniem.
Wobec dużych rozbieżności w poziomie ochrony sygnalistów występujących pomiędzy poszczególnymi krajami, także Unia Europejska dostrzegła konieczność ujednolicenia sytuacji osób zgłaszających nieprawidłowości w danej zatrudniającej ich instytucji.
KTO będzie mógł zostać sygnalistą?
Dyrektywa stanowi, że sygnalistami będą mogli zostać nie tylko pracownicy, ale także i samozatrudnieni, wspólnicy i udziałowcy spółek oraz osoby na stanowiskach zarządczych w przedsiębiorstwach, osoby pracujące pod kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców, kandydaci na stanowisko pracy, jeśli dowiedzieli się o nieprawidłowościach w trakcie rekrutacji a nawet byli pracownicy.
KOGO dotyczy obowiązek wprowadzenia procedur dotyczących ochrony sygnalistów?
Przyjęta przez Parlament Europejski Dyrektywa przewiduje, że w każdej instytucji – publicznej czy prywatnej, zatrudniającej co najmniej 50 osób, będzie musiała powstać procedura zgłaszania nieprawidłowości czy nadużyć w miejscu pracy.
W JAKI SPOSÓB sygnaliści będą mogli zgłaszać zauważone nieprawidłowości?
Dyrektywa wprowadza trzy procedury zgłaszania nieprawidłowości:
- procedurę wewnętrzną dla przedsiębiorstw;
- procedurę zewnętrzną mającą na celu zgłaszanie nieprawidłowości bezpośrednio do właściwych organów państwa;
- procedurę publiczną, która reguluje ujawnianie informacji o stwierdzonych naruszeniach publicznie.
JAKIE UPRAWNIENIA OCHRONNE Dyrektywa przyznaje sygnalistom?
Głównym gwarantem ochrony sygnalistów ma być zachowanie ich anonimowość przy zgłaszaniu nieprawidłowości do organów państwowych. W przypadku poniesienia konsekwencji ze strony podmiotu, którego dotyczy zgłoszenie sygnalisty, temu ostatniemu będzie przysługiwało odszkodowanie. Co istotne, w przypadku takiego procesu ma dojść do odwrócenia ciężaru dowodzenia- będzie bowiem istniało domniemanie, że szkoda powstała na skutek działań odwetowych i to podmiot, którego dotyczy zgłoszenie będzie musiał udowodnić, że tego typu działania nie były wobec sygnalisty podejmowane. Dodatkowo, Dyrektywa przewiduje sankcje dla podmiotów (zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów zbiorowych) m.in. za utrudnianie dokonywania zgłoszeń przez sygnalistów oraz naruszenie obowiązku poufności.
Implementacja Dyrektywy w Polsce wymusi przyjęcie jednolitych przepisów regulujących kwestię sygnalizowania nieprawidłowości w zakresie działania podmiotów prywatnych i publicznych, gdyż obecnie regulacja ta nie jest spójna (jej elementy możemy odnaleźć m.in. w projekcie Ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, który 10 stycznia 2019 r. został skierowany do Sejmu czy w projekcie Ustawy o jawności życia publicznego). Wdrożenie przepisów Dyrektywy do polskiego porządku prawnego z jednej strony ureguluje sposób zgłaszania przypadków korupcji, oszust podatkowych a także innych nieprawidłowości, z drugiej zaś obejmie ochroną przed negatywnymi konsekwencjami osoby, które takie nieprawidłowości wykryją i zgłoszą.
