Zarzut potrącenia jest oświadczeniem o podwójnym charakterze, a mianowicie zarzutem procesowym (wywołującym skutki procesowe) i oświadczeniem woli (wywołującym skutki materialnoprawne). Oświadczenie o potrąceniu zostaje złożone najczęściej poza procesem (ma charakter materialnoprawny), a w toku procesu zostaje zgłoszony zarzut, który ma charakter wyłącznie procesowy.
Czas na zgłoszenie zarzutu potrącenia
Możliwość zgłoszenia zarzutu potrącenia jest ograniczona czasowo. W tym zakresie nowelizacja lipcowa nie wprowadziła żadnych zmian.
Obecnie pozwany jest uprawniony zgłosić zarzut potrącenia najpóźniej przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy, a więc w praktyce w pierwszym piśmie procesowym. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w chwili wdania się w spór wierzytelność ta nie jest jeszcze wymagalna, wówczas zgłoszenie zarzutu potrącenia obejmującego taką wierzytelność jest możliwe jedynie w terminie 2 tygodni od dnia, w którym ta wierzytelność stała się wymagalna.
Podstawy zarzutu potrącenia – zmiany
Podstawą zarzutu potrącenia może być wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że jest to wierzytelność:
1) niesporna,
2) stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem,
3) uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda, jak również wierzytelność o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.
Zasadniczo punkt 2 i 3 wskazany powyżej został dodany na mocy lipcowej nowelizacji KPC, a obecne znowelizowane brzmienie art. 2031 KPC obowiązuje od 1 lipca 2023 roku.
W wyniku nowelizacji rozszerzono przedmiotowy zakres przepisu, a więc dodano kolejną wierzytelność, która może być objęta zarzutem potrącenia, bez względu na kwestię sporności czy stwierdzenia lub uprawdopodobnienia wierzytelności stosownym dokumentem. Chodzi o wierzytelność o zwrot spełnionego świadczenia przysługującą jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników. Podstawowe znaczenie ma tu kwestia roszczeń zwrotnych (regresowych) między dłużnikami solidarnymi.
Została także usunięte przesłanka potrącenia wierzytelności uprawdopodobnionej dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego, a w jej miejsce wskazano na wierzytelność uprawdopodobnioną dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda.
Kolejno, rozszerzono przedmiotowy zakres wierzytelności, które mogą zostać zgłoszone do potrącenia, nawet jeżeli nie mieszczą się one w podstawowym katalogu, a więc gdy nie jest to ani wierzytelność z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, ani wierzytelność o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników. Do potrącenia mogą bowiem zostać zgłoszone wierzytelności objęte określonymi tytułami: prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, jak i zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem.
Podsumowanie
Na skutek ostatnich zmian widoczne jest dążenie ustawodawcy do ograniczenia możliwości podnoszenia procesowego zarzutu potrącenia, co ma daleko idące konsekwencje i wymiar praktyczny, niekoniecznie pozytywny dla pozwanego w sporze sądowym.
Z uwagi na procesowe ograniczenia (co do postaw zarzutu potrącenia oraz terminu na zgłoszenie zarzutu) może dojść do sytuacji, że strona nie będzie mogła podnieść zarzutu potrącenia i jej jedyną możliwością będzie wytoczenie osobnego procesu w związku z tym roszczeniem. Może to być szczególnie istotne w procesie gospodarczym, w którym wniesienie powództwa wzajemnego jest niedopuszczalne, a zarzut potrącenia jest często jednym ze sposobów obrony przed roszczeniem.
Wszelkie informacje dotyczące opisanego wyżej zagadnienia wyjaśnią nasi prawnicy specjalizujący się w prawie procesowym.
