Świadczenie pracy w Polsce przez cudzoziemców spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego nakłada szereg obowiązków nie tylko na samych pracowników lecz również na ich pracodawców. Nie wystarczy bowiem zażądać przed dopuszczeniem obcokrajowca do pracy okazania zezwolenia na pobyt lub pracę, gdyż w większości przypadków te dokumenty nie będą one potwierdzać prawa wykonywania pracy dla tego konkretnego pracodawcy. Również w sytuacji kiedy pracownik z zagranicy nie posiada zezwolenia na pracę, nie zawsze to oznacza braku prawa do wykonywania pracy w Polsce.
Za podstawową zasadę w zakresie powierzenia pracy cudzoziemcowi należy uznać obowiązek pracodawcy do pilnowania, żeby w każdej chwili pracownik z zagranicy miał prawo legalnie:
- przebywać na terytorium Polski (tzw. tytuł pobytowy),
- pracować w Polsce.
Legalny pobyt
Legalny pobyt cudzoziemca ma podstawowe znaczenie przy zatrudnieniu cudzoziemców, ponieważ brak tytułu pobytowego powoduje to, że praca wykonywana przez cudzoziemca staje się nielegalna. Dokumentem potwierdzającym tytuł pobytowy cudzoziemca może być, np:
- ważna wiza,
- ważny paszport ze stemplem Straży Granicznej w przypadku gdy cudzoziemiec jest obywatelem państwa spoza EOG, ale są uprawnieni do pobytu w ramach ruchu bezwizowego, a okres dozwolonego pobytu jeszcze nie upłynął,
- ważne zezwolenie na pobyt czasowy, stały lub rezydenta długoterminowego UE (nie wystarczy samo okazanie karty pobytu - potrzebne będzie zapoznanie się również z pisemną decyzją organu),
- ważny paszport zawierający tzw. "stempel wojewody", potwierdzający złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt. W tym przypadku pobyt pracownika uważa się za legalny aż do momentu wydania decyzji w sprawie zezwolenia na pobyt.
Co ważne, pracodawca jest zobowiązany do przechowywania kopii dokumentu uprawniającego do pobytu pracownika-cudzoziemca przez cały okres świadczenia przez niego pracy.
Legalna praca
Dokumentem uprawniającym do świadczenia pracy w Polsce lub potwierdzającym zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę może być, m.in.:
- zezwolenie na pracę,
- zarejestrowane przez starostę oświadczenie o powierzeniu pracy cudzoziemcowi (w przypadku cudzoziemców będących obywatelami Ukrainy, Rosji, Białorusi, Mołdowy, Gruzji i Armenii),
- jednolite zezwolenie na pobyt czasowy i pracę,
- niektóre rodzaje zezwoleń na pobyt czasowy (mówiąc prościej - w tym przypadku wystarczy żeby cudzoziemiec miał wydaną kartę pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy"),
- zezwolenie na pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE,
- Karta Polaka.
Uwagi dodatkowe
Pracodawcy również należy pamiętać o tym, że:
- zezwolenie na pracę jest wydawane tylko na wniosek pracodawcy i obejmuje świadczenie pracy na rzecz tego konkretnego pracodawcy. Ta sama zasada stosuje się w przypadku zarejestrowanego oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi. Zatem zmiana pracodawcy przez cudzoziemca powoduje konieczność uzyskania nowego zezwolenia na pracę lub zarejestrowania nowego oświadczenia o powierzeniu pracy,
- samo prawo do przebywania w Polsce w ramach ruchu bezwizowego nie daje prawa wykonywać pracę w Polsce. W tym przypadku aby zatrudnić cudzoziemca konieczne będzie uzyskanie dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy (chyba że cudzoziemiec jest zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę),
- upływ terminu ważności zezwolenia na pracę lub zarejestrowanego oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi jeszcze nie oznacza wygaśnięcie prawa do legalnego wykonywania pracy. Na te okoliczności ustawodawca przewidział szereg ułatwień, które pozwolą przedłużyć prawo do legalnego wykonywania pracy w okresie oczekiwania na wydanie nowego zezwolenia na pracę. Jednym z warunków legalnego kontynuowania wykonywania pracy w tym przypadku będzie złożenie w terminie kompletnego wniosku o wydanie nowego zezwolenia,
- zmiana stanowiska lub rodzaju wykonywanej pracy przez cudzoziemca, obniżenie wysokości wynagrodzenia poniżej wskazanego w zezwoleniu o pracę, zmiana rodzaju umowy zawartej z cudzoziemcem (z wyjątkiem zmiany umowy cywilnoprawnej na umowę o pracę) wymaga uzyskania nowego zezwolenia na pracę,
- pracodawca powierzający cudzoziemcowi wykonywanie pracy na podstawie zezwolenia na pracę ma obowiązek pisemnie powiadamiać wojewodę w terminie 7 dni m.in. o zmianie siedziby, nazwy lub formy prawnej pracodawcy, niepodjęciu pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia, przerwaniu pracy przez cudzoziemca na okres powyżej 3 miesięcy, zakończeniu pracy wcześniej niż 3 miesiące przed upływem okresu ważności zezwolenia.
Odpowiedzialność
Niedochowanie przez pracodawcę powyższych obowiązków w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców naraża go na odpowiedzialność karną (w postaci grzywny, ograniczenie wolności, a w niektórych przypadkach nawet pozbawienie wolności), a także może powodować inne negatywne skutki, np. w postaci braku możliwości dalszego zatrudniania cudzoziemców lub ubiegania się o dofinansowanie swoich projektów ze środków unijnych albo zwrotu uzyskanych środków.
